Nükleer güvenlik, nükleer tesislere ilişkin tüm faaliyetler sırasında, birey, toplum ve çevrenin radyasyonun olası zararlı etkilerinden korunmasıdır.
Nükleer güvenliğin hedefleri şöyle özetlenebilir:
– Nükleer tesislerde sürdürülebilir ve etkin koruma önlemleri alarak, tesisten kaynaklanabilecek olası radyolojik zararlara karşı birey, toplum ve çevreyi korumak;
– Nükleer tesislerde, normal işletme koşullarında tesis içinde veya tesisten herhangi bir planlı radyoaktif madde salımı durumunda maruz kalınan radyasyonu belirlenen sınırların altında ve mümkün ve makul olan en düşük düzeyde tutmak; kaza koşullarında ise kazanın radyolojik sonuçlarını hafifletmek;
– Nükleer tesislerde kazaların önlenmesini, buna rağmen kaza olması durumunda sonuçlarının hafifletilmesini, olasılığı en düşük kazalar da dâhil olmak üzere tesisin tasarımında dikkate alınan tüm kazalar için radyolojik sonuçların boyutlarının küçük olması ve belirlenen sınırların altında tutulmasını ve ağır radyolojik sonuçlar doğuracak kazaların gerçekleşme olasılığının son derece düşük olmasını sağlamak için mümkün ve makul olan tüm önlemleri almaktır.
Nükleer güvenliğin sağlanmasının birinci derecede sorumlusu nükleer tesis işleticileridir. Tasarımcıların, tedarikçilerin, inşaatçıların ve nükleer düzenleyici kuruluşun etkinlikleri ve sorumlulukları işleticinin bu sorumluluğunu hiçbir şekilde azaltmaz.
Ülkemizde, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) nükleer alanda düzenleyici ve denetleyici kuruluş olarak nükleer tesislerde güvenliğin sağlanabilmesi için uyulması gerekli hedef, ilke ve gereksinimleri belirler ve işleticilerin bunlara uyup uymadıklarını denetler. Denetlemeler sırasında mevzuata uyulmayan hususlar olduğunu görürse uygunsuzluğun derhal giderilmesini sağlar.
TAEK, nükleer güvenliği garanti altına almak için uyulması gerekli hedef, ilke ve gereksinimleri belirlerken ilgili uluslararası dokümanları ve standartları temel alır ve güvenlik seviyesinin uluslararası kabul gören en yüksek seviyede tutulmasını amaçlar.
Nükleer tesislerde güvenlik önlemleri “Derinliğine Savunma “ prensibi çerçevesinde alınır. Bu strateji, tesise ilişkin güvenlik hedeflerinin zarar görmesini ve tesisteki radyoaktif maddelerin dışarıya çıkmasını engelleyecek derinliğine ve iç içe geçmiş bir dizi önlemin alınması üzerine kurulmuştur.
Derinliğine Savunma prensibinin amacı şu şekilde özetlenebilir:
– Tesiste meydana gelebilecek insan ve ekipman hatalarını ortadan kaldırmak,
– Fisyon ürünlerinin dışarıya çıkmasını engelleyen fiziksel bariyerlerin etkinliğinin her koşulda devamını sağlamak
– Bu fiziksel bariyerlerin işlevlerini yerine getirememesi halinde dahi halkın ve çevrenin zarar görmesini engellemektir.
Nükleer tesislerde Derinliğine Savunma prensibi 5 ayrı seviyede uygulanır:
1. Normal işletme koşullarından sapmaların oluşmasının ve bu sapmalara neden olabilecek arızaların önlenmesi;
2. Normal işletme koşullarından sapmalar oluştuğunda bunların kontrol altında tutulması, arızaların tespiti ve arızaların kazaya yol açmasının önlenmesi;
3. Kazaların tasarım esasları içinde kontrol altında tutularak ciddi kazaya dönüşmesinin önlenmesi;
4. Ciddi kaza gerçekleşirse kazanın daha fazla büyümesinin önlenmesi ve sonuçlarını hafifletecek şekilde kaza koşullarının kontrol altında tutulması;
5. Tesisten önemli miktarda radyoaktif madde salımı durumunda, radyolojik sonuçların hafifletilmesidir.
Temel Güvenlik Fonksiyonları ve Güvenlik Sistemleri
Normal işletme koşullarında ve kaza durumunda nükleer tesislerde güvenliğin sağlanabilmesi için aşağıdaki üç temel güvenlik fonksiyonunun/işlevinin yerine getirilmesi gerekmektedir:
1- Zincirleme nükleer fisyon reaksiyonunun etkin bir şekilde kontrol edilmesi,
2- Reaktörün yeterli bir şekilde soğutulması ve
3- Radyoaktif maddelerin çevreye salımının önlenmesi.
Nükleer tesislerde bir arıza veya kaza olması durumunda bu üç ana güvenlik fonksiyonunu yerine getirmek üzere, özel olarak tasarımlanmış güvenlik sistemleri bulunur.
Güvenlik sistemleri herhangi bir insan müdahalesine ihtiyaç duymadan otomatik olarak devreye girerler. Güvenlik sistemleri, öngörülen kaza senaryolarını önlemek veya sonuçlarını hafifletmek için tasarlanmıştır.
Güvenlik sistemlerinin tasarımında, ihtiyaç duyulduğunda kendisinden beklenen fonksiyonu tam olarak yerine getirebilmesinin güvenilirliğini arttırmak için:
– “Tek Hata Kriteri” uygulamasıyla herhangi bir “tek bileşen arızasının” güvenlik sistemlerinin fonksiyonlarını engellememesi sağlanır;
– “Yedeklilik İlkesi” ile, beklenen güvenlik fonksiyonunu yerine getirebilecek farklı yada aynı nitelikte bileşen veya sistemlerin birden fazla sayıda olması sağlanır (örneğin en az 2 adet 100% kapasiteli veya 3 adet 50% kapasiteli pompanın konulması gibi);
– “Ayrılık İlkesi” ile, “ortak nedenli arızaları” engellemek amacıyla, yedeklilik ilkesi uygulanırken yedek ekipman veya sistemlerin birbirinden farklı özelliklere sahip olmasına dikkat edilir (farklı çalışma prensiplerine dayanması veya farklı üreticilerden temin edilmiş olmaları gibi);
– “Fiziksel Ayırım İlkesi” ile, yedek sistemler; “ortak nedenli arızaları” engellemek amacıyla, fiziksel olarak birbirinden ayrı yerlere, örneğin birbirine zıt yönlerdeki farklı binalara yerleştirilirler. Bu sayede, aynı dış etkenler yüzünden tüm yedeklerin işlevlerini kaybetmeleri engellenir;
Hem güvenlik, hem de normal işletme/proses işlevine sahip olan sistemlerde, güvenlik işlevi ön planda tutulur ve bu işlevin, işletme kontrolünün çelişen taleplerinden etkilenmemesi sağlanır. Ayrıca, güvenlik sistemleri, tesisin tüm işletme ömrü boyunca test edilebilecekleri şekilde tasarımlanır.
Durdurma Sistemi, Acil Durum Kor Soğutma Sistemi ve Koruma Kabı Sistemi nükleer santrallerde bulunan başlıca güvenlik sistemleridir.
Güvenlik sistemlerinin ve güvenlik açısından önemli yapı, sistem ve bileşenlerin tasarımı, tesisi etkileyebilecek iç (boru kırıkları, bileşen arızaları vb.) ve dış (depremler, sel basmaları, fırtına, uçak çarpması, yangın, sabotaj vb.) olayların meydana gelmesi durumunda bile nükleer tesisin güvenli durumda kalmasını sağlayacak ve böylece insanlara ve çevreye zarar verilmemesini garanti edecek şekilde yapılmaktadır.
