Atomun yapısı nasıldır?
Atom, içerisinde proton ve nötronlar bulunduran bir çekirdek ve bu çekirdeğin etrafında farklı yörüngelerde bulunan elektronlardan oluşur.
Radyoaktif atom nedir?
Çekirdeğinde dengeli sayıda proton ve nötron bulundurmayan atomlara radyoaktif atomlar denir. Proton-nötron sayısındaki dengesizlik atom çekirdeğinde ilave enerji olarak ortaya çıkar, bu enerji fazlalığı radyasyon (ışıma) olarak salınır. Bu salınım çekirdekteki proton sayısı nötron sayısı ile dengeleninceye kadar devam eder. Fotonlar, Alfa ve Beta parçacıkları bu radyasyonların en fazla bilinenleridir.
Radyoaktif atom nedir?
Çekirdeğinde dengeli sayıda proton ve nötron bulundurmayan atomlara radyoaktif atomlar denir. Proton-nötron sayısındaki dengesizlik atom çekirdeğinde ilave enerji olarak ortaya çıkar, bu enerji fazlalığı radyasyon (ışıma) olarak salınır. Bu salınım çekirdekteki proton sayısı nötron sayısı ile dengeleninceye kadar devam eder. Fotonlar, Alfa ve Beta parçacıkları bu radyasyonların en fazla bilinenleridir.
Radyasyon nedir? Hangi türleri vardır?
Bir kaynaktan (örneğin radyoaktif maddeden) dalga veya parçacık halinde salınan enerjidir. Görünür ışık, radyo ve mikro dalgalar iyonlaştırıcı olmayan radyasyonlardır. Enerjileri çok düşük olduğu için madde içerisine (insan vücuduna) giremeyip sadece maddenin atomlarını titreştirebilirler ve etkileştikleri ortamın sıcaklığını çok az bir miktar arttırabilirler. İyonlaştırıcı radyasyonların ise enerjileri çok daha büyük olduğundan madde içerisine girerek, atomların elektronlarını koparabilirler. Bu nedenle, insan sağlığını etkilemeleri söz konusudur.
Radyoaktif bir kaynak ne kadar süre radyasyon salar?
Bu süre her radyoaktif izotopun kendine özgün “yarı ömrü” ile ifade edilir ve mevcut radyoaktif çekirdek sayısının yarıya düşmesi için geçen zamandır, yani her bir yarı ömür geçtiğinde aktivite de yarıya düşmektedir.
Radyasyon kaynakları nelerdir?
Doğal ve yapay radyasyon kaynaklarından söz edebiliriz. Doğal radyasyon, dünyanın oluşumundan beri var olan (hatta giderek azalan) doğal radyoaktif maddelerden ve uzaydan gelen kozmik ışınlardan oluşur. İnsan yapımı radyoaktif kaynaklar ve X-ışını üreten cihazlar yapay radyasyonlara örnek olarak verilebilir.
Doğal radyoaktif madde ne demektir?
Doğada bulunan bazı elementlerin radyoaktif olan yani radyasyon salan izotopları (farklı kütle ağırlığındaki türleri) vardır. Bu izotoplar birbirlerinden saldıkları radyasyonun türleri, enerjileri ve ne kadar süre radyoaktivitelerini devam ettirdiklerine göre farklılıklar gösterirler.
İnsanlar normal yaşamlarında ne tip radyasyona maruz kalırlar?
Tüm insanlar arkafon radyasyon olarak bilinen doğal radyasyona maruz kalırlar. Ayrıca radyasyonun kullanıldığı işlerde çalışanlar, tanısal amaçlı radyasyon uygulamasının söz konusu olduğu tıbbî incelemeleri yaptıranlar ilave radyasyona maruz kalabilirler. Tüm bu radyasyonlar düşük seviyede radyasyon olarak kabul edilir.
- Radyasyon Kaynakları
- Doğal Kaynaklar (%82)
- Yapay Kaynaklar (%18)
- Doğal kaynaklardan her insan yıllık ortalama 2.4 mSv (mili sievert) radyasyon alır.
- Yapay kaynaklardan her insan yıllık ortalama 0.54 mSV radyasyona maruz kalır.
- Halk için izin verilen yapay radyasyon maruziyet sınırı 1 mSV dir.(Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği)
Doğal radyasyon kaynakları nelerdir?
Yerkabuğunda, oturduğumuz binaların yapım malzemelerinde bulunan radyoaktif radonun doğal radyasyona katkısı neredeyse tüm kaynakların yarısı kadardır. Uzaydan gelen kozmik ışınlar, doğada bulunan diğer radyoaktif kaynaklar gene doğal radyasyona katkıda bulunurlar. Patates, muz gibi birçok yiyecekte ve içtiğimiz suda çok düşük miktarda doğal radyoaktif maddeler bulunur. İnsan vücudunda bile yaklaşık 4.000-5.000 tane radyoaktif çekirdek vardır (en fazla potasyum, uranyum ve radyum izotopları). Vücudumuz saniyede çevreye 400’den fazla foton salarken, arkafon radyasyonu nedeniyle saniyede 15.000 civarında fotonun bombardımanına uğrar. Yani adeta bir radyasyon sağanağı altındayız. Doğal radyasyon şiddeti, yer kabuğundaki radyasyon kaynaklarının miktarı ile konsantrasyonuna ve deniz seviyesinden olan yüksekliğe bağlı olarak doğal radyasyon şiddeti değişir.
Uçak yolculuğunda alınan radyasyon daha mı fazladır?
Evet, deniz seviyesinden yükseğe doğru çıktıkça artan kozmik radyasyon nedeni ile insanlar radyasyondan daha fazla etkilenirler. örneğin, 5 ve 10 km yükseklikteki 1 saat radyasyona maruz kalma Ankara’da aynı süre için ölçülen arkafon radyasyonuna kıyasla 20 ve 40 kat daha fazladır.
Kozmik ışınlar ve Radon gazı
Hangi yapay radyasyon kaynakları insanları en fazla etkilemektedir?
Tüm yapay kaynaklar dikkate alındığında, insanları etkileyen toplam radyasyonun %97’si hastalıkların tanısında kullanılan radyasyondan kaynaklanır. Endüstride kullanılan kaynakların katkısı %2, nükleer santrallerin ise %0,1 oranındadır.
Radyasyon içeren tüketici ürünleri var mıdır?
Evet, duman detektörlerinde, bazı floresan lambalarda, saatlerin fosfor kaplı akrep ve yelkovanlarında, seramiklerde ve gübrelerde çok az miktarda radyasyon vardır.
İyonlaştırıcı radyasyonun hangi tipleri vardır? özellikleri nelerdir?
İyonlaştırıcı radyasyon gama ve X—ışınları (fotonlar) ile alfa, beta parçacıkları ve nötronlardan oluşur. Bu radyasyonların özellikleri, şiddetleri (radyasyon demetini oluşturan fotonların, alfa veya beta parçacıklarının sayısı),enerjileri (demetteki her bir radyasyonun enerjisi), elektrik yükleri (fotonlar yüksüz, alfa parçacıkları pozitif, beta parçacıkları ise negatif yüklüdür) ve kütleleri ile ifade edilirler. Gama ışınları görünür ışık ile aynı özelliktedir ancak enerjileri çok daha yüksektir. Alfaların kütleleri betaların kütlelerinden 7.000 kat daha büyüktür. Beta parçacıkları serbest elektronlardır. Nötronlar da bir radyasyon türüdür ve nükleer reaktörlerde olduğu gibi bazı radyoaktif maddelerin bölünmesi sırasında salınırlar. Vücudu delip geçerler ve direkt olarak bir etki yaratmazlar, ancak etkileştikleri bazı maddelerden foton ve alfa radyasyonlarının salınmasına neden olurlar.
Güneşimiz de bir radyasyon kaynağı mıdır?
Evet, güneş enerjisini taşıyan fotonların büyük bir oranı iyonlaştırıcı özelliği olmayan düşük enerjili fotonlardır, dolayısıyla güneş ışınları derimizi ısıtırlar ancak iç organlarımız üzerine hiçbir etkileri yoktur. Ancak güneş ışığının çok düşük bir yüzdesi daha büyük enerjili ve iyonlaştırıcı özellikteki morötesi (ultraviyole) ışınlardan oluşur. Cildimizdeki güneş yanıkları ve hatta çok fazla maruz kalınması durumunda cilt kanserlerine bu fotonlar neden olurlar.
Radyasyon hangi amaçlarla kullanılır?
Enerji üretiminde, tıpta hastalıkların tanı ve tedavisinde, endüstride ve insanın yaşam standardını etkileyen birçok sahada radyasyonu kullanıyoruz.
İnsan yapımı radyasyonun günlük hayatta kullanımı artmakta mıdır?
Evet. Gelişmiş ülkelerde yapılan istatistiklere göre insan yapımı radyasyonun toplumu ışınlama oranı doğal radyasyona göre 30 yılda %17’den neredeyse %50’ye yükselmiştir. Bu oranda medikal ışınlamaların katkısı %97’dir.
Medikal ışınlamaların oranı niçin daha fazla artmaktadır?
İyonlaştırıcı radyasyonun kullanıldığı teknikler son derece gelişmiş, yaygınlaşmış ve birçok hastalığın tanısındaki yararları vazgeçilmez olmuştur. Ayrıca incelemeler eski teknolojiye göre daha kısa sürede gerçekleşmekte, bu ileri teknoloji gittikçe daha yaygın kullanılmaktadır. Ancak, radyasyonun kullanıldığı incelemelerin bazı hekimler tarafından zaman zaman gereksiz yere talep edilmesi de söz konusu olmaktadır.
Radyasyon kanserin tedavisinde nasıl kullanılır?
Kanserin meydana geldiği organa ve kanserin tipine bağlı olarak farklı enerjilerde ve yüksek şiddette radyasyon demeti kanser odağına yönlendirilir. Amaç, kanser hücrelerinin bu radyasyonla öldürülmesi ancak çevredeki sağlıklı dokulara zarar verilmemesidir.
Hastaların aldıkları radyasyon dozları her X-ışın incelemesinde aynı mıdır?
Hayır, görüntülemenin yapılacağı vücut bölgesinin anatomik yapısına göre X – ışınlarının şiddet ve enerjileri değiştirildiğinden, incelemeye bağlı olarak radyasyon dozları değişir. örneğin, hastalar el, ayak incelemelerinde minimum, vücudun daha kalın olduğu göğüs ve karın incelemelerinde daha yüksek radyasyona maruz kalırlar.
Farklı organların X-ışın incelemelerinde farklı şiddet ve enerjide radyasyon kullanılır
